Ustav Alžira ima 240 članova i ekstremno dugu preambulu što ga svrstava u red najdužih ustava na svijetu

Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.

Alžir

Zvaničan naziv ove države je Narodna Demokratska Republika Alžir, kako proizlazi iz člana 1. njenog važećeg Ustava iz 2020. godine. Inače, Alžir je član Ujedinjenih nacija od 8. oktobra 1962. godine. Ono što karakteriše Ustav Alžira jesu njegova dužina, sa 240 članova što ga svrstava u red najdužih ustava na svijetu, kao i dužina njegove preambule sa kojom se teško može mjeriti ustav bilo koje druge države.

Preambula obiluje brojnim tvrdnjama svečanog karaktera te podsjećanjem na daleku istoriju, počev od antičkog numidijskog doba, preko islamskog osvajanja, ratova za oslobođenje od kolonijalnog jarma pa do današnjeg vremena. U preambuli se naglašava i da je Alžir zemlja islama. U poslednjem stavu preambule je propisano da je ona sastavni dio Ustava, čime je preambuli data normativna snaga.

Time se mogu objasniti činjenice da je članom 2. Ustava Alžira islam propisan kao službena religija države, zatim da predsjednik Alžira može biti samo lice koje je musliman (član 91), kao i postojanje posebne ustavne institucije savjetodavnog karaktera – Visokog islamskog vijeća (članovi 217. i 218. Ustava).

Prema članu 217. Ustava, Visoko islamsko vijeće (koje čini 15 članova pod predsjedavanjem predsjednika Alžira) ima ustavnu zadaću da daje mišljenja o pitanjima vezanim za pravila šerijatskog prava te da podstiče i promoviše idžtihad. Idžma i idžtihad su pojmovi šerijatskog prava, od kojih idžma znači saglasnost islamske zajednice (odgovarajuće šerijatske pravne škole) o tome koje rješenje nekog pravnog pitanja je u skladu sa Kuranom, dok je idžtihad složen pojam i obuhvata kijas (primjenu pomoću analogije određenog rješenja iz Kurana ili sune-ponašanja poslanika Muhameda na dati slučaj koji do tada nije riješen), zatim istishan koji znači da se dati društveni odnos uređuje usvajanjem (od strane islamskih učenjaka) rješenja koje najviše odgovara određenoj islamskoj zajednici, dok istislah kao dio idžtihada znači usvajanje rješenja najpogodnijeg za islamsku državu, a er rei znači rasuđivanje (islamskih učenjaka) koje je u saglasnosti sa duhom šerijatskog prava. 

Foto: putovanja.nomago.hr/Maqam Echahid, ogroman, skoro 100 metara visok betonski spomenik napravljen 1982. u slavu heroja Alžirskog rata za nezavisnost

Članom 15. Ustava Alžira propisano je da ta država počiva na načelima predstavničke demokratije, podjele državne vlasti te garantovanja ljudskih prava i sloboda i socijalnoj pravdi. Osim što je republika po obliku vladavine, Alžir je unitarna država po obliku državnog uređenja. Članom 17. Ustava je propisano da se odnosi između države i lokalnih zajednica zasnivaju na načelima decentralizacije i dekoncentracije vlasti.

Drugo poglavlje Ustava (čl. 34-81) sadrži odredbe o ljudskim pravima i slobodama. Radi se o setu ljudskih prava, počevši od klasičnih ličnih prava, zatim političkih, socijalno-ekonomskih, kulturnih, pa do ekoloških prava.

U skladu sa proklamovanim načelom podjele vlasti, nosilac izvršne vlasti je predsjednik Republike čiji ustavni položaj u mnogome odgovara ustavnom položaju koji ima predsjednik Francuske. Time se može objasniti i činjenica da, kada je riječ o organizaciji državne vlasti, Ustav Alžira najprije propisuje odredbe o predsjedniku Republike (čl. 88-100), a zatim o Vladi i parlamentu.

Predsjednik je nadležan da štiti i garantuje poštivanje Ustava te da izražava jedinstvo države, što, kako ćemo vidjeti, ima pravne posljedice u njegovim odnosima sa Vladom, u odnosu na koju ima jači ustavni položaj. Predsjednik se bira na neposrednim izborima, a izabran je onaj kandidat koji osvoji većinu glasova od broja glasalih (član 89. Ustava).

Za predsjednika se može kandidovati lice koje je po rođenju državljanin Alžira, koje je musliman, ima navršenih 40 godina života i neprekidno prebivalište u Alžiru u trajanju od 10 godina. Mandat predsjednika traje pet godina, s tim što niko ne može više od dva puta obavljati tu funkciju.

Prema Ustavu, predsjednik Alžira je vrhovni komandant oružanih snaga, odgovoran je za nacionalnu odbranu, za odlučivanje o spoljnoj politici i njenom vođenju, za predsjedavanje Vladom Alžira, za imenovanje i razrješenje premijera i ministara, za donošenje predsjedničkih dekreta, za davanje pomilovanja, za iznošenje bilo kojeg pitanja od državnog značaja na nacionalni referendum, za zaključivanje i ratifikaciju međunarodnih ugovora, za imenovanje ambasadora, za prijem akreditiva inostranih ambasadora.

U slučaju kada je to izuzetno neophodno predsjednik Alžira proglašava vanredno stanje, na period od 30 dana, za koje vrijeme preduzima sve neophodne mjere za uspostavljanje normalnog stanja. Ovo stanje i mjere predsjednik može donijeti nakon konsultacija sa predsjednicima oba doma alžirskog parlamenta, te premijerom i predsjednikom Ustavnog suda.

Takođe, kada su ugrožene institucije države, njena nezavisnost i teritorijalni integritet, predsjednik Alžira proglašava vanredno stanje za period od 60 dana. Po isteku tih 60 dana predsjednik je dužan da Ustavnom sudu podnese sve dekrete koje je donio za to vrijeme, kako bi dobio mišljenje tog suda o dekretima. Ovako proglašeno stanje se po isteku 60 dana može produžiti samo na osnovu saglasnosti oba doma parlamenta Alžira (član 114. Ustava).

Vladu Alžira čine premijer i ministri koje, na prijedlog premijera, imenuje Predsjednik Republike. Ustavna zadaća premijera (član 103. Ustava) je da kreira i predstavi akcioni plan Vlade Narodnoj skupštini Alžira, radi njegovog odobravanja. U slučaju da Narodna skupština ne odobri taj plan premijer podnosi ostavku, nakon čega predsjednik Alžira imenuje novog premijera (član 105. Ustava). Ako ni tada Narodna skupština ne odobri akcioni plan premijera, biva raspuštena (član 106. stav 1. Ustava).

Premijer može postaviti Narodnoj skupštini pitanje svog povjerenja. Ako ne dobije povjerenje, premijer podnosi ostavku. Inače, premijer usmjerava, usklađuje i nadgleda rad Vlade, dodjeljuje poslove članovima Vlade te izvršava zakone i druge propise.

Foto: putovanja.nomago.hr/Botanički vrt Hamma, koji datira iz 19. stoljeća i prostire na 58 hektara

Parlament Alžira je dvodomni i čine ga Narodna skupština i Nacionalno vijeće. Poslanici Narodne skupštine biraju se na period od pet godina na neposrednim izborima. Mandat članova Nacionalnog vijeća traje šest godina i oni se ne biraju na neposrednim izborima od strane birača. Umjesto toga, dvije trećine njegovih članova biraju između sebe članovi lokalnih skupština (pokrajinskih-vilajetskih te opštinskih), uz ustavno pravilo (član 126. stav 2. Ustava) da se iz svake pokrajine-vilajeta (ima ih 58) bira po dva člana. Preostalu trećinu članova Nacionalnog vijeća imenuje predsjednik Alžira, iz reda osoba od nacionalnog ugleda, kvalifikovanih stručnjaka iz oblasti nauke, te drugih profesija iz ekonomskog i socijalnog polja (član 126. stav 3. Ustava).

Parlament vrši klasičnu zakonodavnu funkciju, tj. donosi zakone kojima uređuje razne društvene odnose (ljudska prava i slobode, organizacija i funkcionisanje pravosuđa, građanskopravni odnosi, krivično zakonodavstvo, trgovački odnosi, radno zakonodavstvo, porezi i dr). Međutim, domovi parlamenta nemaju jednak položaj u tom procesu, što proizlazi iz člana 149. Ustava. Naime, Vlada podnosi nacrt zakona parlamentu, koji razmatraju oba doma. Ukoliko domovi ne mogu postići saglasnost o tekstu zakona, formira se njihova zajednička komisija koja u roku od 15 dana nastoji postići saglasnost. Međutim, ukoliko se i nakon toga ne može postići saglasnost između parlamentarnih domova, Vlada može zatražiti od Narodne skupštine da ona donese konačnu odluku, što znači da u tom slučaju zakon postaje ono što usvoji samo Narodna skupština (član 149. stav 8. Ustava). No, ako se Vlada ne obrati u tom pravcu Narodnoj skupštini, smatra se da je tekst zakona povučen.

Sudsku vlast u Alžiru vrše Vrhovni sud, nekoliko žalbenih sudova te više prvostepenih sudova. Pored toga, postoje i upravni sudovi, i to Državno vijeće (kao najviši upravni sud) i više prvostepenih upravnih sudova.

Ustavni sud Alžira je nadležan za odlučivanje o ustavnosti međunarodnih ugovora, zakona, dekreta i drugih propisa. Čine ga 12 sudija koje se imenuju na period od šest godina (član 196. Ustava).

Alžir ima 58 vilajeta-pokrajina i više od 1.500 opština. Svi oni su oblik organizovanja stanovništva u tim lokalnim zajednicama koje obavljaju poslove od lokalnog značaja, u granicama propisanim  Ustavom i zakonima. U svakoj pokrajini centralna vlast (predsjednik Alžira) imenuje svog guvernera, odgovornog za obavljanje državnih poslova u lokalnim zajednicama, kao i za nadgledanje rada lokalnih organa vlasti. 

Ustav Alžira mijenja se amandmanskim putem. Prijedlog amandmana može podnijeti predsjednik Alžira, a o njemu odlučuju oba doma alžirskog parlamenta. Nakon što ga usvoji parlament, amandman se iznosi na referendum. Ako bude usvojen na referendumu, usvojeni amandman ukazom proglašava predsjednik Alžira. Međutim, prema članu 232. Ustava ako prema mišljenju Ustavnog suda nacrt ustavnog amandmana ni na koji način ne krši opšta načela alžirskog društva, ljudska i građanska prava i slobode niti na bilo koji način mijenja osnovnu ravnotežu vlasti između institucija, predsjednik Alžira može proglasiti ustavni amandman bez referenduma, ukoliko je za njega glasalo tri četvrtine članova domova alžirskog parlamenta. 

Članom 234. Ustava je propisano da predmet ustavne revizije ne mogu biti: republikanski oblik vladavine, demokratski poredak zasnovan na višepartijskom sistemu, islam kao službena religija, arapski jezik kao službeni i nacionalni jezik, osnovna ljudska prava i slobode, integritet i jedinstvo državne teritorije, nacionalni simboli te zabrana obavljanja više od dva uzastopna mandata na mjestu predsjednika Alžira.

Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.

Foto naslovna: Ilustracija/putovanja.nomago.hr/Le Grande Poste, remek djelo neomaurske umjetnosti, sagrađene 1910. godine u glavnom gradu Alžiru
Izvor: www.infomediabalkan.com

Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter