Republika Angola ima eksklavu (teritoriju u drugoj državi) Cabindu okruženu Kongom i DR Kongom

Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.

Angola

Angola je primljena u članstvo Ujedinjenih nacija 1. decembra 1976. godine. Na snazi je Ustav Angole iz 2010. godine. Prema tom ustavu, zvaničan naziv države je Republika Angola, koja je određena (čl. 1. i 2. Ustava) kao suverena, nezavisna država koja počiva na dostojanstvu čovjeka i volji naroda Angole (član 1), te kao demokratska država zasnovana na vladavini prava, podjeli vlasti i predstavničkoj participativnoj demokratiji. Po obliku državnog uređenja Angola je unitarna država (član 8. Ustava) i taj oblik organizacije, kako je propisano članom 236. tačka d) Ustava Angole, predstavlja materijalnu granicu i mora biti poštovan prilikom bilo koje izmjene Ustava, što drugim riječima znači da Ustav ne dozvoljava promjenu unitarnog karaktera države. 

Portugalski jezik je službeni jezik Angole (član 19. Ustava).

Ustav Angole (drugi dio) sadrži dugu listu ljudskih prava i sloboda. Najprije su propisana lična prava i slobode (jednakost pred zakonom, pravo na život, na tjelesni i duhovni integritet čovjeka, pravo na slobodu i ličnu sigurnost, pravo na dom, pravo na porodicu i druga lična prava). Zatim slijede politička prava, a potom ekonomska, socijalna i kulturna prava, kao i prava iz oblasti zaštite životne sredine.

Radi kontrole ostvarivanja ljudskih prava i sloboda i zakonitosti rada državnih organa Ustavom je uspostavljena institucija ombudsmena, kojeg bira Nacionalna skupština. Članom 192. stav 4. Ustava je propisano da se građani mogu obraćati ombudsmenu radi zaštite svojih prava, ali ombudsmen nema pravo odlučivanja umjesto nadležnih organa, već može davati neophodne preporuke radi prevencije kršenja tih prava i otklanjanja nastalih povreda.

Pored toga, članom 230. stav 2. tačka e) Ustava dato je pravo ombudsmenu da pred Ustavnim sudom Angole pokreće postupak apstraktne naknadne (tzv. aposteriorne) kontrole ustavnosti zakona i drugih propisa, što je veoma važno, jer se time daje mogućnost uklanjanja iz pravnog poretka važećih propisa ili pojedinih odredaba propisa kojima se povređuju ljudska prava i slobode.

Ustav naglašava kao ustavna načela posebnu ulogu države u organizovanju i uređivanju privrednog života (član 89. stav 1. Ustava), kao i plansku ulogu države u ekonomiji koja svojim planskim sistemom koordiniše i uređuje nacionalni razvoj (član 91. Ustava). 

U dijelu koji se odnosi na organizaciju centralnih institucija državne vlasti propisan je predsjednički sistem vlasti. Predsjednik Angole je šef države i nosilac cjelokupne izvršne vlasti. Članom 108. Ustava je propisano da predsjednik Angole obavlja izvršnu vlast, a da mu u tome pomažu potpredsjednik Angole (u slučaju predsjednikove odsutnosti ili spriječenosti da obavlja predsjedničku funkciju) i ministri. Predsjednik ima ustavnu dužnost zaštite Ustava, obezbjeđenja izvršenja zakona, međunarodnih ugovora, kao i obezbjeđenja urednog funkcionisanja državnih organa.

Predsjednik se bira na opštim i neposrednim izborima od strane birača, na period od pet godina uz mogućnost da još jednom bude izabran na tu funkciju (član 113. Ustava). Pravo predlaganja kandidata za predsjednika imaju političke partije i koalicije političkih stranaka (član 111. Ustava). Za predsjednika može biti izabrano lice sa navršenih 35 godina života, koje ima državljanstvo Angole po rođenju i prebivalište u Angoli u trajanju najmanje deset godina. 

Kao šef države predsjednik Angole je nadležan za imenovanje i razrješenje potpredsjednika Angole, raspisivanje opštih i lokalnih izbora, traženje od Ustavnog suda da izvrši prethodnu kontrolu ustavnosti zakona i međunarodnih ugovora, kao i naknadnu kontrolu ustavnosti. Predsjednik imenuje i razrješava sve državne ministre i državne sekretare, imenuje predsjednika i sudije Ustavnog suda Angole, na prijedlog Vrhovnog savjeta sudstva Angole imenuje predsjednika i sudije Vrhovnog suda, imenuje predsjednika i sudije Računovodstvenog suda, zatim predsjednika i sudije Vrhovnog vojnog suda, Generalnog državnog tužioca, guvernera Nacionalne banke Angole, u konsultaciji sa Nacionalnom skupštinom proglašava vanredno stanje, dodjeljuje državna odlikovanja te vrši druge funkcije određene Ustavom (član 119. Ustava).

Kao šef izvršne vlasti predsjednik Angole je nadležan da definiše i usmjerava  političku orijentaciju države, da podnosi Nacionalnoj skupštini prijedlog državnog budžeta, da usmjerava rad upravnih i vojnih organa, da određuje organizaciju izvršne vlasti, što podrazumijeva i državnu administraciju, kao i da uspostavlja te organe, da uspostavlja ministarstva i vrši imenovanja državnih ministara i sekretara te da donosi predsjedničke zakone i druge propise (član 120. Ustava).

U oblasti međunarodnih odnosa predsjednik Angole je nadležan (član 121. Ustava) da određuje spoljnu politiku i upravlja njenim izvršenjem, da predstavlja državu u međunarodnim odnosima, da potpisuje i ratifikuje međunarodne ugovore, da imenuje ambasadore Angole u inostranstvu te da prima akreditive stranih diplomatskih predstavnika.

Pored toga, predsjednik Angole je vrhovni komandant oružanih snaga, imenuje i razrješava članove Generalštaba i ostale komandante, što obavlja u konsultaciji sa Nacionalnim savjetom odbrane (kojim predsjednik i predsjedava).

U obavljanju svojih funkcija predsjednik donosi više propisa: predsjedničke zakone (zakonske dekrete), privremene predsjedničke zakonske dekrete i predsjedničke dekrete. Predsjedničke zakone predsjednik donosi u oblastima koje su Ustavom određene kao njegova isključiva nadležnost, što znači da u tim oblastima Nacionalna skupština ne može donositi zakone. To su zakoni kojima predsjednik određuje organizacionu strukturu i uspostavlja organe izvršne vlasti (član 120. tačka e. u vezi sa članom 125. stav 2. Ustava).

Privremene zakonske dekrete predsjednik donosi u vanrednim situacijama kako bi zaštitio javni interes, ali ih mora odmah podnijeti Nacionalnoj skupštini koja ih svojom odlukom može pretvoriti u zakone, sa ili bez bilo kakvih izmjena (član 126. Ustava). Predsjedničke dekrete predsjednik donosi u ostalim oblastima iz svoje nadležnosti, u skladu sa Ustavom. Savjet ministara Angole Ustavom je određen kao pomoćno tijelo predsjednika Republike, čije članove on imenuje i razrješava, a pomažu mu u formulisanju i izvršavanju nacionalne politike. U pomoćna tijela predsjednika prema Ustavu spadaju i Savjet Republike te Savjet za nacionalnu bezbjednost.

Nacionalna skupština Angole je jednodomni zakonodavni organ čiji članovi se biraju po proporcionalnom izbornom sistemu na period od pet godina. Čine je 130 poslanika izabranih sa teritorije Angole kao jedne izborne jedinice, kao i još po pet poslanika izabranih iz svake od pokrajina Angole kao izbornih jedinica.

Nacionalna skupština odlučuje o promjeni Ustava, odobrava ratifikaciju međunarodnih ugovora i njihovo otkazivanje, usvaja državni budžet i donosi zakone u svim oblastima, osim onih zakona koji su Ustavom propisani kao nadležnost predsjednika, u smislu na koji je prethodno ukazano. Prema Ustavu (član 167. stav 1) pravo predlaganja zakona iz nadležnosti Skupštine imaju njeni poslanici, parlamentarne grupe i predsjednik Angole.

Angola je unitarna država organizovana na načelu decentralizacije (član 213. stav 1. Ustava), a lokalna vlast se organizuje u obliku opština (član 218. Ustava). Ustav garantuje lokalnu samoupravu, koja znači pravo lokalnih zajednica da pod uslovima propisanim Ustavom i zakonom putem svojih lokalnih organa upravljaju lokalnim poslovima i da donose odgovarajuće lokalne propise (član 214. Ustava). U tom smislu Ustav daje pravo lokalnim zajednicama da podnose žalbe nadležnom sudu radi zaštite njihovih prava. Vršenje vlasti u lokalnim zajednicama je predmet upravne kontrole od strane izvršne vlasti države, koja znači kontrolu zakonitosti, a protiv akata donijetih u vršenju te kontrole lokalne vlasti imaju pravo na pravnu zaštitu (član 221. Ustava). 

Sudovi su u Angoli organizovani prema višestepenom modelu, od prvostepenih opštinskih sudova, zatim žalbenih sudova i Vrhovnog suda Angole. Postoje i specijalizovani sudovi, u koje spadaju vojni sudovi i Računovodstveni sud.

Ustavni sud Angole je nadležan za ocjenu zakona i drugih propisa. Tu funkciju Ustavni sud vrši u postupku apstraktne kontrole ustavnosti, i to u formi prethodne (tzv. apriorne) kontrole koja se vrši prije stupanja zakona na snagu, ili u formi naknadne (aposteriorne) kontrole, to jest kontrole koja se vrši nakon stupanja zakona na snagu. Postupak obje ove kontrole propisan je Ustavom (članovi 228-232).

Pravo predlaganja izmjene Ustava imaju predsjednik Angole i jedna trećina poslanika Nacionalne skupštine. Promjena Ustava smatra se usvojenom ako za prijedlog glasa dvije trećine od ukupnog broja poslanika Nacionalne skupštine. Usvojeni prijedlog se dostavlja predsjedniku Angole na proglašenje. Predsjednik nema pravo da odbije promulgaciju, ali ima pravo da prije toga zatraži od Ustavnog suda da izvrši prethodnu kontrolu ustavnosti (član 234. stav 2. Ustava). 

Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.

Foto naslovna: Ilustracija/Luanda/Glavni grad Angole
Izvor: www.infomediabalkan.com

Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter