Bahami: Arhipelaška država koju čine 700 ostrva Atlanskog okeana, vijekovima britanska kolonija

Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.

Bahami

Bahami su arhipelaška država koju čine 700 ostrva smještenih u Atlantskom okeanu, između američke savezne države Florida na sjeveru i Kube na jugu. Država je član Ujedinjenih nacija od 18. septembra 1973. godine. Bahami su vijekovima bili kolonija britanske imperije, koja je sa naseljavanjem engleskih doseljenika počela 1650. godine, da bi 1718. Bahami i službeno postali kolonija te imperije.

Ove činjenice ostavile su traga na organizaciju državne vlasti propisanu Ustavom Bahama, koja je pod uticajem britanskog modela uređivanja te vlasti, kako zakonodavne i izvršne, tako i sudske. Tim razlozima može se objasniti i činjenica da je Ustav pisan anglo-saksonskom normativnom tehnikom, sa poglavljima (ukupno 10), a osnovna jedinica je paragraf koji odgovara članu kao normativnoj jedinici evropsko-kontinentalnog sistema prava.

Foto: mreza-mira.net/Zastava Bahama

Na snazi je Ustav Bahama iz 1973. godine. Članom 2. Ustava je propisano da je to vrhovni zakon države, čime je normirana supremacija Ustava prema zakonima i drugim propisima ove države. Iz sadržaja Ustava proizlazi da su Bahami unitarno uređena država parlamentarne demokratije.

Drugo i treće poglavlje Ustava propisuju više prava i sloboda. U drugom poglavlju sadržane su ustavne norme o sticanju i prestanku državljanstva Bahama kao ustavnom pravu, dok je u trećem poglavlju (članovi 15 – 27) propisano više ljudskih prava i sloboda. Njih u nastavku navodimo redoslijedom datim u tom trećem poglavlju Ustava.

Dakle, to su sledeća prava: 1. pravo na život, ali ono nije apsolutno budući da Ustav Bahama (član 16) propisuje da pojedinac može biti lišen života radi izvršenja presude kojom mu je izrečena smrtna kazna zbog izvršenja krivičnog djela za koje je oglašen krivim, 2. zabrana nehumanog postupanja prema čovjeku, 3. zabrana ropstva i prinudnog rada, 4. zabrana arbitrarnog pritvaranja i lišenja slobode, 5. pravo na odbranu u krivičnom postupku i ostala prava lica u tom postupku, 6. pravo na zaštitu privatnog života i doma, pravo na slobodu savjesti, koja uključuje slobodu vjere, 7. sloboda izražavanja misli, 8. sloboda  okupljanja i udruživanja, 9. sloboda kretanja i nastanjivanja, 10. zabrana diskriminacije, 11. zaštita imovine.  

Nakon ovako određenih prava i sloboda, Ustav Bahama u članu 28. propisuje procesna i institucionalna sredstva za njihovo ostvarivanje. Prema tom članu, svako lice koje smatra da mu je povrijeđeno ili da postoji vjerovatnoća da će mu biti povrijeđeno neko od prava iz članova 16 – 27. Ustava, ima pravo da se obrati Vrhovnom sudu Bahama koji u takvim slučajevima ima izvornu ustavnu nadležnost za postupanje.

Zanimljivost s tim u vezi je da iako ima naziv vrhovnog suda, to ipak nije vrhovni sud u smislu koji takva institucija ima u našem sistemu. Naime, stvarni vrhovni sud, koji odlučuje i o žalbama na odluke Vrhovnog suda, je Žalbeni sud Bahama (Court of appeal).

U postupku iz člana 28. Ustava, Vrhovni sud Bahama može donijeti odluku koju smatra odgovarajućom radi otklanjanja povrede nečijeg ustavnog prava, ukoliko je utvrdio postojanje povrede. Za odlučivanje po eventualnoj žalbi na tu odluku nadležan je, kako je rečeno, Žalbeni sud Bahama.

Ustav u članu 28. daje pravo i svakom nižem sudu pred kojim je u toku postupak da se obrati Vrhovnom sudu, ako se pred nižim sudom postavi pitanje kršenja ustavnih prava pojedinaca propisanih Ustavom Bahama. Odluka koju u tom slučaju donese Vrhovni sud obavezuje niži sud u daljem postupanju.

Foto: mreza-mira.net

Poput države Antigve i Barbuda, i u slučaju Bahama je dugotrajni kolonijalni status  pod britanskom vlašću ostavio posljedice na organizaciju izvršne vlasti u ovoj državi. Naime, izvršnu vlast čine generalni guverner, na jednoj, i premijer i Kabinet ministara (vlada) Bahama na drugoj strani. Članom 33. Ustava je propisano da generalnog guvernera imenuje britanski monarh na neodređeno vrijeme, jer Ustav propisuje da guverner „shall hold office during Her Majesty's pleasure“.

Guverner ima značajna ovlašćenja, jer mu Ustav daje pravo da: proglasi vanredno stanje (član 29. Ustava), da imenuje sve članove Senata kao gornjeg doma Parlamenta ove države (član 39. Ustava), da na prijedlog premijera raspusti Parlament (član 66. Ustava), da naredbom (čiji nacrt donosi premijer koji ga potom i podnosi Parlamentu na odobravanje) određuje izborne jedinice ove države, na osnovu izvještaja posebne državne Komisije za izborne jedinice (član 70. Ustava), pri čemu odobrenje Parlamenta i naredba guvernera o tim jedinicama ne podliježu kontroli od strane bilo kog suda (član 70. stav 8. Ustava), da imenuje premijera (lidera stranke koja  ima parlamentarnu većinu), kao i da na savjet premijera imenuje ostale ministre.

Vlada funkcioniše prema modelu koji, u suštini, odgovara britanskom Vestminsterskom sistemu. Vlada ima Kabinet (član 72. Ustava) koji je, kako stoji u tom članu, nadležan za generalno usmjeravanje i kontrolu rada Vlade, a čine ga premijer i određeni broj (ne manje od osam) ministara imenovanih od strane generalnog guvernera na savjet premijera.

Donji dom Parlamenta Bahama može izglasati nepovjerenje premijeru većinom svojih članova, u kom slučaju u roku od sedam dana od izglasavanja nepovjerenja premijer može da podnese ostavku (koja znači i prestanak mandata Vlade) ili može predložiti guverneru da raspusti Parlament. Ako premijer u navedenom roku ne podnese ostavku niti predloži raspuštanje Parlamenta, guverner ukida svoju raniju odluku o imenovanju premijera (član 74. stav 1. Ustava).

Parlament Bahama je Ustavom ustrojen prema načelu političkog bikameralizma, a čine ga dva doma. Jedan je House of Assembly, u suštini donji dom, a drugi je Senat kao gornji dom. Donji dom ima demokratski izborni legitimitet, jer njegove članove (ukupno 38 – član 46. Ustava) biraju građani Bahama putem neposrednih izbora na mandat od pet godina. Kandidati za ovaj dom mogu biti državljani Bahama sa navršenom 21 godinom.

Biraju se prema većinskom izbornom modelu. U svrhu njihovog izbora formira se onoliko izbornih jedinica koliko ima poslaničkih mjesta u ovom domu, a izabran je onaj kandidat koji osvoji relativnu većinu glasova u svojoj izbornoj jedinici (first past the post).

Senat ima 16 članova koje imenuje guverner Bahama (član 39. Ustava). Od tog broja guverner imenuje devet članova u skladu sa savjetom premijera Bahama, četiri senatora imenuje u skladu sa savjetom lidera opozicije, a tri senatora imenuje u skladu sa savjetom premijera Bahama i nakon konsultacija sa liderom opozicije. Za senatora može biti imenovano lice koje je državljanin Bahama i ima navršenih 30 godina života. Mandat senatora traje dok traje mandat poslanika u donjem domu Parlamenta (član 43. Ustava).

Foto: wish.hr/bahami-idealna-destinacija-za-prave-romanticare/

Parlament je nadležan za donošenje zakona i promjenu Ustava. Kod ustavne revizije Ustav propisuje (član 54) da se ta revizija vrši odlučivanjem u oba parlamentarna doma. Međutim, u odnosu na taksativno navedene članove (određene u članu 54) Ustav propisuje otežaniju reviziju.

Naime, u slučaju revizije jednog broja tih taksativno određenih članova potrebno je da promjena bude usvojena u oba doma Parlamenta dvotrećinskom većinom, dok za promjenu određenih članova Ustava mora glasati tročetvrtinska većina svih poslanika, odnosno senatora, nakon čega se u oba slučaja tako usvojena izmjena iznosi na ustavni referendum – glasanje od strane birača i smatra se usvojenom ako je za nju glasala većina glasalih. 

U procesu donošenja zakona koji se odnose na finansijsku materiju (tzv. Money Bill), kao što su porezi i druga pitanja propisana članom 62. Ustava, Senat ima slabiju ustavnu poziciju u odnosu na Donji dom. Naime, iz relevantnih odredaba Ustava (članovi 60-62. Ustava) proizlazi da Ustav ne traži da se donošenje zakona mora izvršiti saglasnošću oba parlamentarna doma.

Umjesto toga, Ustav u navedenim odredbama u suštini propisuje da Senat, kada se radi o Money Bill, treba da glasa o usvojenom zakonu, ali ako ga bez izmjena ne usvoji u roku od mjesec dana od kada mu je dostavljen, smatra se da je usvojen zakon koji je prošao u donjem domu Parlamentu te se, ako donji dom ne odluči drugačije, dostavlja guverneru na promulgaciju (član 60. Ustava).

Kada se radi o ostalim zakonim, tj. onim koji nisu Money Bill, tada se ustavna pozicija Senata svodi na mogućnost da se u dva uzastopna navrata ne složi sa zakonom usvojenim u donjem domu Parlamenta. Ukoliko se Senat i po drugi put ne saglasi, tada se, ako donji dom Parlamenta ne odluči drugačije, usvojeni zakon podnosi generalnom guverneru radi proglašenja (promulgacije), bez obzira na to što ga je odbio Senat.

Sudovi na Bahamima su organizovano višestepeno. Organizacija počinje od prvostepenih, tzv. magistratskih sudova (magistrate courts). Ti sudovi su nadležni u brojnim predmetima iz građanske i krivično-pravne oblasti. Sudije ovih sudova imenuje guverner Bahama u skladu sa prijedlogom Pravosudne komisije Bahama.

Pored ovih sudova postoji Vrhovni sud Bahama i Žalbeni sud Bahama. Predsjednika Vrhovnog suda imenuje guverner na preporuku premijera i nakon konsultacija sa liderom opozicije, dok sudije tog suda imenuje guverner na osnovu prijedloga Pravosudne komisije (član 94. Ustava). Predsjednika i sudije Žalbenog suda Bahama imenuje guverner, na preporuku premijera i nakon konsultacija sa liderom opozicije (član 99. Ustava).

Sistem lokalne samouprave nije uređen Ustavom nego odgovarajućim zakonima. Čine ga okruzi, koji u granicama zakona obavljaju funkcije i poslove od lokalne važnosti.

Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.

Foto naslovna: mondotravel.hr/Ilustracija/Bahami
Izvor: www.infomediabalkan.com

Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter