Azerbejdžan: Dozvoljena upotreba vatrenog oružja u slučajevima nužne odbrane, krajnje nužde, hvatanja..

Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.

Azerbejdžan

Kao republika članica SSSR-a Azerbejdžan je raspadom sovjetske federacije postao nezavisna država, a u članstvo Ujedinjenih nacija primljen je 2. marta 1992. godine. Na snazi je referendumom usvojeni Ustav Azerbejdžana iz 1995. godine, sa izmjenama iz 2009. godine.

Prema tom ustavu (član 7) Azerbejdžan je unitarna država republikanskog oblika vladavine. Državna vlast je organizovana i funkcioniše prema načelu podjele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, sa veoma izraženom ulogom predsjednika Azerbejdžana koji je nosilac cjelokupne izvršne vlasti, tako da se u ovoj državi radi o predsjedničkom sistemu vlasti.

U prvom dijelu Ustav propisuje (član 3) da narod (birači) u Azerbejdžanu ima pravo da slobodno i nezavisno odluči o svakom pitanju na referendumu. Štaviše, članom 3. stav 2. Ustava propisano je da se isključivo putem referenduma odlučuje o usvajanju Ustava, njegovoj izmjeni (ne i dopuni) te o promjeni državne granice.

Od referendumskog odlučivanja izuzeta su pitanja (a to znači i zakoni) koja se odnose na poreze, državni budžet, amnestiju i pomilovanje te izbore i imenovanja službenih lica koji su u nadležnosti zakonodavnog organa ili izvršne vlasti. 

Članom 18. Ustava proklamovana je odvojenost države od vjere te proglašena jednakost svih religija pred zakonom, a prema istom članu sistem obrazovanja je sekularnog karaktera.

Foto: Etto.ba

U drugom dijelu Ustava, članovi 24-71, propisan je širok spektar ljudskih prava i sloboda, koji sadrži sva važna ljudska, politička, socijalna, ekonomska, kulturna i ekološka prava.

Pravo na život nije apsolutno, jer Ustav u članu 27. propisuje da se zakonom može propisati smrtna kazna kao izuzetna mjera kažnjavanja izvršioca teškog krivičnog djela protiv države i ljudi. Istim članom Ustava propisano je da je ljudski život nepovrediv, osim u slučajevima u kojima je do lišenja života došlo kao posljedica oružanog napada neprijateljskog vojnika.

Ustav sadrži još jednu zanimljivu odredbu (član 27. stav 4) kada je riječ o pravu na život, kakva se rijetko susreće u ustavima drugih država, tj. u komparativnom ustavnom pravu. Prema toj ustavnoj odredbi, upotreba vatrenog oružja protiv drugoga je dozvoljena u slučajevima nužne odbrane, krajnje nužde, hvatanja i zadržavanja učinioca krivičnog djela, sprečavanja bjekstva zatvorenika, sprečavanja pobune ili državnog udara te oružanog napada protiv države.

Ustavom su (član 26) zagarantovani ostvarivanje i zaštita ljudskih prava i sloboda, što garantuje država putem svojih organa upravne i sudske vlasti.

Zakonodavnu vlast vrši jednodomni Parlament Azerbejdžana (Milli Majlis), kojeg čini 125 poslanika izabranih prema većinskom modelu na neposrednim izborima od strane birača, na period od pet godina. Kandidat za poslanika može biti državljanin Azerbejdžana sa navršenih 25 godina života.

Medžlis donosi ustavne zakone (kojima se amandmanskim putem dopunjava Ustav), te zakone i rezolucije (član 93. stav 1. Ustava). Pravo predlaganja zakona imaju poslanici Medžlisa, predsjednik Azerbejdžana, 40.000 birača, Vrhovni sud Azerbejdžana, Tužilac Azerbejdžana i Parlament (Medžlis) azerbejdžanske Autonomne Republike Nahičevan (član 96. stav 1. Ustava).

Usvojeni zakon se dostavlja predsjedniku Azerbejdžana radi proglašenja (član 97. Ustava). Prema članu 110. Ustava predsjednik Azerbejdžana potpisuje usvojeni zakon u rok od 56 dana od dana kada mu je dostavljen. U tom roku on ima pravo na suspenzivni veto, što znači njegovo pravo da vrati zakon Medžlisu na ponovno usvajanje.

U tom slučaju Medžlis zakon mora usvojiti većinom od 95 glasova, ako je vraćeni zakon prethodno usvojio glasovima 83 poslanika, a ako ga je ranije usvojio većinom od 63 glasa, u tom slučaju ga u ponovnom postupku mora izglasati većinom od 83 poslanika da bi zakon bio usvojen i da bi stupio na snagu (član 110. stav 2. Ustava). Ove činjenice, između ostalog, govore o jakoj ustavnoj poziciji koju ima predsjednik Azerbejdžana.

Foto: Etto.ba/Širvanšahova palata iz 15. vijeka

Predsjednik Azerbejdžana je šef države i nosilac cjelokupne izvršne vlasti (član 99. Ustava). On je i vrhovni komandant oružanih snaga Azerbejdžana. Predsjednik Azerbejdžana može biti državljanin Azerbejdžana koji ima 35 ili više godina i prebivalište u Azerbejdžanu u neprekidnom trajanju dužem od 10 godina. Bira se na neposrednim izborima od strane birača, na mandat od pet godina, pri čemu u Ustavu nema odredbe o ograničenju ponovnog izbora.

Za predsjednika je izabran kandidat koji u prvom krugu izbora osvoji dvije trećine glasova od broja glasalih (član 101. stav 2. Ustava). Ako ne bude takve većine, u drugi krug idu dva prvoplasirana kandidata, u kom slučaju je izabran onaj koji osvoji većinu glasova onih koji su glasali (član 101. stav 4. Ustava).

Predsjednik predlaže državni budžet, odobrava ekonomski i socijalni program države i upravlja izvršnom vlašću. U tom poslu pomažu mu premijer i Kabinet ministara. Predsjednik imenuje i razrješava premijera i ministre.

Koliko je snažna ustavna pozicija predsjednika Azerbejdžana govori još jedna odredba Ustava. Naime, članom 118. stav 3. Ustava propisano je da Medžlis Azerbejdžana daje saglasnost predsjedniku na imenovanje premijera. Međutim, članom 118. stav 3. Ustava propisano je da ako parlament u tri navrata odbije dati saglasnost za izbor premijera, u tom slučaju predsjednik Azerbejdžana može imenovati premijera bez saglasnosti parlamenta.

Predsjednik ima pravo predlaganja zakona i suspenzivnog veta na usvojeni zakon, o čemu je već bilo riječi, ali kao šef države i egzekutive on ima i nadležnosti zaključivanja međunarodnih ugovora, odlučivanja o održavanju referenduma, naređivanja potpune ili djelimične mobilizacije, proglašenja vanrednog i ratnog stanja i brojne druge nadležnosti (član 109. Ustava).

Radi efektnijeg i efikasnijeg obavljanja izvršnih i upravnih poslova države Azerbejdžan je organizovan u 69 okruga, na čijem čelu se nalaze lokalni načelnici izvršne državne vlasti, koje imenuje i razrješava predsjednik Azerbejdžana (član 124. Ustava).  

Ustav Azerbejdžana sadrži odredbe o autonomiji svoje eksklave Nahičevan, koja je od glavnog dijela teritorije ove države odvojena teritorijom Jermenije, a smještena je između Jermenije i Irana. Poglavlje 8 (članovi 134-141) Ustava Azerbejdžana posvećeno je statusu Autonomne Republike Nahičevan.

Iz tog poglavlja proizlazi da je Nahičevanu garantovano pravo na sopstveni ustav i zakone, u oblastima za koje je Nahičevan nadležan, s tim što njegov Ustav i zakoni ne smiju biti u suprotnosti sa Ustavom i zakonima Azerbejdžana niti dekretima predsjednika Azerbejdžana (član 134. stav 5). Ustav Nahičevana putem predsjednika Azerbejdžana mora biti podnesen Parlamentu Azerbejdžana, koji ga potvrđuje ustavnim zakonom (član 134. stav 6. Ustava).

Zakonodavnu vlast u Nahičevanu vrši tamošnji parlament (Ali Majlis – čini ga 45 poslanika izabranih neposredno na period od pet godina), izvršnu vlast obavlja Kabinet ministara Nahičevana, izabran od parlamenta Nahičevana, a izvršna vlast se vrši na osnovu ovlašćenja iz Ustava i zakona Azerbejdžana te dekreta predsjednika Republike, dok sudsku vlast obavljaju sudovi Nahičevana u skladu sa ovlašćenjima koja su im propisana Ustavom i zakonima Azerbejdžana (član 135. Ustava).

Prema članu 138. Ustava, u nadležnosti Nahičevana je donošenje propisa iz oblasti izbora tamošnjeg parlamenta, poreza u Nahičevanu, usmjeravanja ekonomskog razvoja Nahičevana, socijalne zaštite, zaštite prirodne sredine, turizma, zdravstvene zaštite te nauke i kulture. 

Foto: Etto.ba/Baku, "Djevojački toranj" visok 27 metara, drevni zoroastrijski hram, 12 vijek

Sudovi u Azerbejdžanu su u nadležnosti države i organizovani su prema višestepenom modelu – prvostepeni sudovi (opšte i posebne nadležnosti), žalbeni sudovi i Vrhovni sud Azerbejdžana (član 125. Ustava).

Garantovana je sudijska nezavisnost i samostalnost prilikom odlučivanja u pojedinačnim slučajevima (član 127. Ustava). Sudije prvostepenih sudova imenuje predsjednik Azerbejdžana, a sudije žalbenih sudova, Vrhovnog suda i Ustavnog suda imenuje Parlament Azerbejdžana na prijedlog predsjednika ove države.

Glavnog tužioca Azerbejdžana imenuje i razrješava predsjednik Azerbejdžana uz saglasnost Parlamenta (član 109. tačka 9. Ustava).

Ustavni sud Azerbejdžana čini devet sudija. Sud je nadležan da odlučuje o ustavnosti zakona i drugih propisa (npr. dekreta i naredbi predsjednika Azerbejdžana, koji mogu biti i predmet ocjene njihove zakonitosti), kao i Ustava i zakona Autonomne Republike Nahičevan, rješava sukobe nadležnosti između zakonodavne i izvršne vlasti te obavlja druge poslove u skladu sa Ustavom (član 130. Ustava).

Lokalna samouprava je organizovana u obliku opština. Ustav (član 146) u tom pogledu garantuje pravo na lokalnu samoupravu u tim lokalnim zajednicama, u granicama propisanim Ustavom i zakonom, što znači pravo na upravljanje i odlučivanje o lokalnim poslovima od strane neposredno izabranih organa u opštinama te donošenje lokalnih propisa u skladu sa Ustavom i zakonima, uz pravo države da vrši nadzor nad obavljanjem tih poslova, kao i pravo lokalnih zajednica na sudsku zaštitu pred nadležnim sudom.

Ustav Azerbejdžana propisuje dva različita postupka sopstvene revizije, u zavisnosti od toga da li se time mijenja tekst Ustava ili ne. Ako se revizijom ide ka tome da si izmijeni dotadašnji tekst Ustava, o tome se odlučuje isključivo putem referenduma (član 152. Ustava).

Ako je u tom pravcu prijedlog dat od strane parlamenta ili predsjednika Azerbejdžana, prijedlog promjene mora prethodno biti podvrgnut davanju mišljenja od strane Ustavnog suda Azerbejdžana (član 153. Ustava), s tim što predmet ovog referenduma ne mogu biti članovi 1, 2, 6, 7, 8. i 12. Ustava (član 155. Ustava).

Druga vrsta ustavne revizije odnosi se na prijedloge kojima se ne mijenja tekst postojećeg Ustava, već se tom tekstu samo dodaju određene odredbe putem ustavnih amandmana, koji ne smiju biti u suprotnosti sa osnovnim tekstom Ustava (član 156. stav 5. Ustava).

U tom slučaju revizija se vrši u formi ustavnog zakona, koji usvaja Parlament Azerbejdžana većinom od 95 poslanika (član 156. stav 1. Ustava). Po usvajanju ustavni zakon o dopuni Ustava se podnosi predsjedniku Azerbejdžana na potpis, poslije čega stupa na snagu.

Međutim, članom 158. Ustava zabranjeno je usvajanje amandmana koji se odnose na bilo koju odredbu iz Poglavlja 1 Ustava, a to su odredbe o suverenoj vlasti naroda, pitanjima o kojima se odlučuje na referendumu, jedinstvu naroda i zabrani uzurpacije (otimanja) vlasti od naroda.

Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.

Foto naslovna: etto.ba/Ilustracija/Baku
Izvor: www.infomediabalkan.com

Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter