Australija, zemlja kengura i koala koja u ustavu nema odredbi o ljudskim pravima, ali ih sudovi poštuju

Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.

Australija

Australija je članica Ujedinjenih nacija od 1. novembra 1945. godine. Na snazi je Ustav Australije iz 1903. godine, koji se naziva rodnim listom države ('the birth certificate of a nation'), jer je njegovim donošenjem Australija postala nezavisna država. Prije toga bila je skup šest britanskih kolonija.

Ustav Australije ima osam poglavlja: 1. Parlament Australije, 2. Izvršna vlast Australije, 3. Sudstvo, 4. Finansije i trgovina, 5. Države članice Australije, 6. Prijem novih država članica australijske federacije, 7. Razne odredbe, 8. Promjena Ustava. Poglavlja su nomotehnički razdijeljena na dijelove, a dijelovi na odsjeke (sections – ukupno 128). Odsjeci odgovaraju onome što se u evropsko-kontinentalnoj pravnoj tehnici naziva članovima ustava, zbog čega će odsjeci Ustava Australije u nastavku biti nazivani članovima.

Ustav Australije sadrži posebna poglavlja o državnoj vlasti, od kojih se jedno odnosi na saveznu, a drugo na vlast država članica Australije. To znači da je Australija federalno uređena država, u kojoj su državna vlast i njeno obavljanje organizovani policentrično. Na jednoj strani postoji savezna vlast (na nivou Australije kao države), a na drugoj su vlasti australijskih država članica koje su njene federalne jedinice.

Članom 51. Ustava izvršena je raspodjela državnih nadležnosti između federacije i država članica, i to propisivanjem nadležnosti Parlamenta Australije, čime su istovremeno određene i ustavne nadležnosti federacije.

Iz spiska tih nadležnosti u nastavku će biti navedene one najvažnije: zakoni kojima se uređuje trgovina sa drugim državama, na jednoj, te trgovina između država članica Australije na drugoj strani, zakoni o porezima i carinama, zakoni o subvencijama na proizvode i na izvoz roba, koje su jedinstvene za cijelu federaciju, zakoni o poštanskim, telefonskim, telegrafskim i drugim sličnim uslugama, zakoni o odbrani federacije, zakoni kojima se uređuje nacionalna valuta, zakoni o bankarstvu i osiguranju, zakoni kojima se uređuje jedinstveni sistem mjera i tegova, zakoni kojima se uređuje poslovanje mjenicama i obveznicama, zakoni kojima se uređuje materija stečaja, zakoni o autorskom pravu i pravu industrijske svojine (materija intelektualne svojine), zakoni o pitanjima naturalizacije i pravnog položaja stranaca, kao i imigracioni i emigracioni propisi, porodično pravo, zakoni o izvršnosti na teritoriji cijele federacije presuda koje su u građanskim i krivičnim stvarima donijeli sudovi država članica Australije, kao i druge nadležnosti određene Ustavom.

Foto: Sidnejska opera, simbol Sidneja i Australije, remek djelo moderne arhitekture

Države članice Australije imaju sve druge nadležnosti koje Ustavom Australije nisu dodijeljene federaciji. U vršenju svojih nadležnosti države članice donose zakone koji moraju biti u skladu sa saveznim zakonodavstvom. U suprotnom, saveznim ustavom je propisano (član 109) da se primjenjuje savezni zakon, dok je zakon države članice pravno nevaljan. Ustav daje autonomiju državama članicama, što znači njihovo pravo na sopstvene ustave (koji moraju biti u skladu sa saveznim ustavom) i uređivanje organizacije i funkcionisanja njihove vlasti.

Australija ima šest federalnih jedinica (država): Novi Južni Vels, Viktorija, Kvinslend, Zapadna Australija, Južna Australija i Tasmanija. Pored država članica postoje i savezne teritorije, koje su pod ustavnom nadležnošu savezne države. Te teritorije dijele se u dvije grupe: unutrašnje (teritorija glavnog grada Australije – Kanbera, Sjeverna teritorija i Teritorija zaliva Džervis) te spoljne teritorije (Ostrvo Norfolk, Božićno ostrvo i još pet spoljnih teritorija).

Na početku ovog teksta nabrojana su poglavlja Ustava Australije, redoslijedom iz tog ustava, među kojima nema poglavlja o ljudskim pravima i slobodama. To znači da Ustav Australije ne sadrži odredbe o ovim ustavnim pitanjima, čime Australija spada u red malog broja država iz svijeta zapadne demokratije čiji ustavi imaju ovu pravnu prazninu, koja se pojačava činjenicom da Australija nema ni pravni akt, kakav je recimo kanadska Povelja o (ljudskim) pravima i slobodama ili češka Povelja o osnovnim pravima i slobodama (Listina základnich práv a slobôd), kao poseban od ustava odvojen pravni akt ustavnog ranga i snage, koji propisuje ljudska prava i slobode.

Međutim, to ne znači i stvarno odsustvo tih prava u Australiji. Naprotiv, ona postoje i štite se u sudskoj praksi, u presudama sudova u državama članicama Australije i saveznih sudova Australije. U tom pogledu Vrhovni sud Australije je u nedostatku ustavnih odredbi o tome donosio presude u pojedinačnim sudskim slučajevima, koje je zasnivao na sopstvenom ekstenzivnom tumačenju Ustava Australije. S obzirom na to da Australija pripada common law pravnom podneblju, presude sudova su, dakle, pravni izvor u kojem treba tražiti odgovore na brojna pitanja iz oblasti ostvarivanja i zaštite ljudskih prava i sloboda.

Foto: Kengur je simbol Australije, lik kengura se nalazi na grbu Australije i na nekim novčanicama

Zakonodavnu vlast na nivou federacije vrši savezni parlament. Prema Ustavu (član 1) parlament Australije je organizovan na osnovama federalnog bikameralizma. To znači da jedan njegov dom (Predstavnički dom) čine poslanici izabrani od građana u državama članicama i oni su predstavnici građana kao jednog subjekta australijskog federalizma, dok drugi dom (Senat) čine senatori takođe izabrani u državama članicama, s tim što su oni predstavnici država članica kao drugog subjekta australijskog federalizma.

Donji dom parlamenta trenutno ima 151 poslanika, izabranih na neposrednim izborima od strane birača u svakoj od država članica, pri čemu svaka od njih ima onaj broj poslanika koji je srazmjeran broju njenih stanovnika, ali ne manje od pet poslanika.

Gornji dom (Senat) čine senatori, koji se takođe biraju na neposrednim izborima od strane birača u državama članicama, s tim što svaka od njih ima jednak broj senatora, a to je 12 senatora. Pored toga, savezne teritorije (Sjeverna teritorija te teritorija glavnog grada Australije) imaju po dva senatora, tako da Senat Australije ima ukupno 76 članova.

U načelu, oba parlamentarna doma imaju ravnopravan položaj, što podrazumijeva i usvajanje zakona. Međutim, članom 57. Ustava Australije propisan je svojevrsni postupak rješavanja neslaganja između parlamentarnih domova u pogledu zakona.

Naime, ako Senat dva puta uzastopno glasa suprotno o zakonu usvojenom u Predstavničkom domu, tada guverner Australije može (član 57. stav 1. Ustava) da raspusti oba doma, nakon čega se održavaju parlamentarni izbori.

Ukoliko i u novoizabranom parlamentu dođe do neslaganja Senata sa prijedlogom zakona usvojenog u Predstavničkom domu, guverner Australije može (član 57. stav 3. Ustava) sazvati oba doma na zajedničku sjednicu. U tom slučaju se o zakonu glasa na toj zajedničkoj sjednici. S obzirom na to da Predstavnički dom ima 151 poslanika, a Senat 76 senatora, Predstavnički dom je prilikom glasanja o zakonu u prednosti u odnosu na Senat, što daje mogućnost da tada bude usvojen tekst prijedloga zakona sa sadržajem za koji Predstavnički dom smatra da treba biti usvojen. Usvojeni zakon se dostavlja guverneru Australije radi proglašenja.

Kada se radi o izvršnoj vlasti Australije njen Ustav ne sadrži mnogo odredbi o tome pa su brojna pitanja vezana za vladu uređena nepisanim pravilima, tzv. ustavnim konvencijama kao izvorom ustavnog prava. Članom 61. Ustava propisano je da izvršnu vlast vrši britanski monarh putem guvernera kojeg imenuje i koji ostaje na toj funkciji dok to želi monarh.

Međutim, na osnovu ustavne konvencije nosilac izvršne vlasti je savezni premijer, koji dolazi iz redova parlamentarne većine, tako da guverner Australije svoje funkcije (među kojima je i imenovanje ministara – član 64. Ustava) obavlja po savjetu premijera, a premijer i članovi vlade, takođe na osnovu ustavne konvencije kao izvora ustavnog prava, za svoj rad odgovaraju saveznom parlamentu koji im može izglasati nepovjerenje. 

Foto: Koala je 1971. godine proglašena za nacionalnu životinju Kvinslenda, skoro cio svoj životni vijek provede na drveću eukaliptusa

U Australiji postoji mreža sudova, organizovanih s jedne strane u državama članicama, dok s druge strane postoje federalni sudovi. Pored Vrhovnog suda Australije (High Court of Australia) na federalnom nivou postoji i nekoliko specijalizovanih sudova: Porodični sud (nadležan za sporove iz oblasti porodičnog prava), Savezni sud i Savezni sud magistrata.

Savezni sud je nadležan u sporovima vezanim za korporacije, poslovne običaje, industrijske odnose, stečaj, imigraciju, dok je Savezni sud magistrata svojevrsni prvostepeni savezni sud protiv čijih odluka je dozvoljena žalba Porodičnom sudu ili Saveznom sudu, zavisno od pravne materije na koju se odnosi presuda.

Na vrhu savezne sudske piramide je Vrhovni sud Australije, čije presude su, dosljedno tradiciji common law sistema, obavezujuće za sve nižestepene savezne sudove. Pored toga, Vrhovni sud je, iako to ne piše u Ustavu Australije, nadležan i za ustavnosudsku kontrolu, koji stav je zauzeo taj sud u svojoj praksi.

Materija lokalne samouprave nije uređena Ustavom Australije. Umjesto toga, sva pitanja koja se odnose na tu materiju uređena su odgovarajućim propisima država članica Australije. U bitnom, svaka od tih država priznaje pravo na lokalnu samoupravu u lokalnim zajednicama, koju ostvaruju lokalna vijeća (councils) izabrana od lokalnih birača te lokalna administracija.

Član 128. Ustava Australije propisuje postupak njegove promjene na način koji je otežan, što taj ustav svrstava u red čvrstih ustava kada se radi o ovom pitanju. Naime, ustavne amandmane moraju najprije usvojiti oba doma federalnog parlamenta apsolutnom većinom svojih članova, nakon čega se ti amandmani dostavljaju svakoj državi članici Australije radi glasanja o njima. Promjene Ustava su usvojene ako za njih glasa većina glasača u većini država članica, kao i većina glasača sa cijele teritorije Australije.

Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.

Foto naslovna: Free slika
Izvor: www.infomediabalkan.com

Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter