Armenija (Jermenija) je -zemlja na balkonu Evrope, dok se u dnevnoj sobi dešava žurka- Podsjeća na Srbiju

Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.

Armenija (Jermenija)

Ova država je član Ujedinjenih nacija od 2. marta 1992. godine. Na snazi je Ustav Jermenije iz 1995. godine, sa ustavnom revizijom iz 2015. godine. Prema tom ustavu Jermenija je unitarno uređena država republikanskog oblika vladavine. Sva vlast, kako stoji u članu 2. Ustava, pripada narodu, koji je vrši putem predstavnika izabranih na slobodnim izborima, zatim neposredno na referendumu te putem organa lokalne samouprave.

Vlast je ograničena osnovnim ljudskim pravima i slobodama propisanim Ustavom, a organizovana je na načelima ravnoteže i podjele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast (član 3. stav 3. i član 4. Ustava).

Pored ovih osnovnih načela, Ustav u svom prvom poglavlju kao načelo garantuje ideološki pluralizam i višepartijski politički sistem, kao i pravo na lokalnu samoupravu.

U drugom poglavlju Ustav Jermenije (članovi 23 – 86) propisuje brojna ljudska prava i slobode, počevši od ličnih prava (na dostojanstvo čovjeka, pravo na život uz zabranu izricanja smrtne kazne, pravo na duhovni i tjelesni integritet, zabranu mučenja i nehumanog ponašanja prema čovjeku, ličnu slobodu i druga lična prava), zatim političkih, socijalnih, ekonomskih, kulturnih i ekoloških prava.

U svrhu zaštite tih prava Ustavom je (član 191), pored ostalih institucionalnih mehanizama pravne zaštite putem redovnih sudova, propisano i postojanje institucije ombudsmena, kojeg Ustav naziva zaštitnikom ljudskih prava. Bira ga Nacionalna skupštine Jermenije na period od šest godina.

Članom 62. Ustava garantovano je svakom licu pravo na naknadu štete koju mu nezakonitim radom ili zakonu protivnim propuštanjem djelovanja nanese državni organ ili organ jedinice lokalne samouprave.

Član 76. Ustava propisuje da se za vrijeme vanrednog ili ratnog stanja mogu privremeno suspendovati ili ograničiti određena prava na način propisan zakonom, ali predmet suspenzije ili ograničenja ne mogu ni u kom slučaju biti prava koja su taksativno određena, kao što su: ljudsko dostojanstvo, pravo na život, na tjelesni i duhovni integritet, zabrana mučenja i drugog nehumanog ponašanja, zatim pravo na jednakost pred zakonom, zabrana diskriminacije, jednakost u pravima između žena i muškaraca te druga prava navedena u članu 76. Ustava.

Foto: Zastava Jermenije/iarmenia.org

Nacionalna skupština Jermenije je nosilac zakonodavne vlasti. Prema članu 89. Ustava čini je najmanje 101 poslanik izabran na neposrednim izborima od strane birača, uz primjenu proporcionalnog izbornog modela. Mandat izabranih poslanika traje pet godina (član 90. Ustava), a tokom tog mandata poslanici ne mogu obavljati funkcije u drugim državnim organima ili organima lokalne samouprave (član 95. Ustava).

Pravo predlaganja zakona imaju poslanici, poslanički klubovi i Vlada, a najmanje 50.000 birača ima pravo da putem narodne inicijative podnese nacrt zakona Nacionalnoj skupštini (član 109. Ustava). S tim u vezi zanimljivost predstavlja to što Ustav u članu 204. propisuje da ukoliko Nacionalna skupština odbaci ovu narodnu inicijativu, u tom slučaju će nacrt zakona biti iznijet na referendum ako se u roku od 60 dana od njegovog odbacivanja 300.000 birača pridruži toj prvobitnoj narodnoj inicijativi, pod uslovom da Ustavni sud Jermenije prethodno utvrdi da je nacrt zakona u skladu sa Ustavom Jermenije.

Zakoni usvojeni na referendumu mogu se nakon toga mijenjati samo putem referenduma (član 204. stav 2. Ustava). Međutim, putem referenduma ne mogu se usvajati zakoni o državnom budžetu, o porezima i drugim dažbinama, o amnestiji, o odbrani države i državnoj bezbjednosti, međunarodnim ugovorima, kao ni pitanja koja se prema Ustavu mogu uređivati samo putem ustavnih zakona kao posebne vrste zakona (član 204. stav 3. Ustava).

Nacionalna skupština ima pravo pokretanja pitanja povjerenja premijeru, ako to zatraži najmanje jedna trećina od ukupnog broja njenih poslanika, s tim što u tom slučaju takva inicijativa mora biti praćena istovremenim prijedlogom novog premijera (tzv. konstruktivno izglasavanje nepovjerenja vladi – član 115. Ustava). Nepovjerenje je izglasano ako za njega glasa većina od ukupnog broja poslanika, ali se ovome ne može pristupati za vrijeme vanrednog ili ratnog stanja.

Nacionalna skupština donosi i odluke o ratifikaciji, suspenziji i povlačenju Jermenije iz međunarodnih ugovora.

U Jermeniji postoji bicefalna egzekutiva, koju čine predsjednik Jermenije i Vlada, ali iz odgovarajućih ustavnih odredaba proizlazi da Vlada Jermenije ima dominantnu poziciju u izvršnoj vlasti.

Predsjednik Jermenije je šef države (član 123. Ustava), ali nema legitimitet koji potiče neposredno iz biračkog tijela, budući da ga bira Nacionalna skupština (član 125. Ustava). Mandat mu traje sedam godina, a za predsjednika može biti izabrano lice koje je navršilo 40 godina i  državljanin je Jermenije.

Predsjednik u roku od 21 dana proglašava zakone usvojene u Nacionalnoj skupštini, s tim što ima pravo da se u tom roku obrati Ustavnom sudu Jermenije zahtjevom za prethodnu kontrolu (ocjenu) ustavnosti usvojenog zakona. Ako u tom slučaju Ustavni sud utvrdi da je zakon u skladu sa Ustavom predsjednik ima ustavnu dužnost da ga proglasi u roku od pet dana, a ako to ne učini onda predsjednik Nacionalne skupštine potpisuje i objavljuje zakon u daljem roku od pet dana (član 129. Ustava). Ustav (član 131) daje formalnu dužnost predsjedniku da vrši izmjene u sastavu Vlade, ali to može da čini samo na prijedlog premijera (član 131. Ustava). On takođe na prijedlog premijera može vršiti imenovanje i razrješenje komandanta oružanih snaga.

Ustav u članu 146. propisuje da je „Vlada najviši organ izvršne vlasti“. Čine je premijer, zamjenik premijera i ministri. Postupak njenog izbora je takav da najprije predsjednik Jermenije predlaže Nacionalnoj skupštini kandidata za premijera, i to osobu koja ima većinsku podršku u Nacionalnoj skupštini.

Nakon što bude izabran u Skupštini, premijer predlaže predsjedniku Jermenije kandidate za zamjenika premijera i ministre.

Predsjednik Republike ih imenuje ili, što je zanimljivo, ima pravo ako se ne slaže sa premijerovim prijedlogom da se obrati Ustavnom sudu Jermenije kako bi taj sud odlučio o ovom pitanju. Ustavni sud mora donijeti odluku u roku od pet dana (član 150. Ustava). Ustav ne određuje šta će biti ukoliko odluka Ustavnog suda bude takva da podržava neslaganje predsjednika Jermenije sa prijedlogom kandidata od strane premijera, ali se može zaključiti da u tom slučaju predloženi kandidati ne mogu biti izabrani.

Međutim, ako predsjednik prihvati prijedlog premijera ili taj prijedlog podrži Ustavni sud svojom odlukom, smatra se da su imenovani zamjenik premijera i ministri.

Potom premijer podnosi Nacionalnoj skupštini program rada Vlade. Ako Nacionalna skupština ne usvoji program Vlade, u tom slučaju se raspušta Skupština ipso constitutione (član 151. stav 3. Ustava), a ako Skupština usvoji taj program Vlada počinje sa svojim radom.

Premijer Jermenije je stvarni nosilac izvršne vlasti, jer on određuje opšte smjernice Vladine politike (unutrašnje i spoljne), usmjerava aktivnosti Vlade, koordiniše njen rad te daje instrukcije članovima Vlade (član 152. Ustava). Vlada komanduje Oružanim snagama Jermenije, a premijer je vrhovni komandat Oružanih snaga za vrijeme ratnog stanja.

Foto: sr.wikipedia.org/sr-el/Geopolitička karta Kavkaza

Redovne sudove u Jermeniji čine Kasacioni sud (kao najviši redovni sud), žalbeni sudovi, sudovi prvog stepena i upravni sudovi. Sudije Kasacionog suda imenuje predsjednik Jermenije na prijedlog Nacionalne skupštine, koja mu daje prijedlog na osnovu liste kandidata koju joj podnese Vrhovni savjet pravosuđa Jermenije. Sudije žalbenih i prvostepenih sudova imenuje predsjednik Jermenije na prijedlog Vrhovnog savjeta pravosuđa (član 166. Ustava).

Sudije Ustavnog suda Jermenije bira Nacionalna skupština na period od 12 godina. Ustavni sud je nadležan da odlučuje (u postupku prethodne ili naknadne kontrole) o ustavnosti zakona i drugih propisa, da odlučuje o ustavnosti međunarodnih ugovora prije njihove ratifikacije, da rješava sporove između ustavnih institucija te da vrši ostale dužnosti propisane Ustavom (član 168. Ustava).

Jermenija je administrativno podijeljena u 11 regiona unutar kojih se sprovodi regionalna politika Vlade. U regionima postoje guverneri koje imenuje Vlada, sa zadatkom da koordinišu aktivnosti regionalnih službi centralne vlasti u unutrašnjim poslovima.

Ustav Jermenije garantuje pravo na lokalnu samoupravu, koja se ostvaruje u opštinama. Ovo pravo znači ovlašćenje tih jedinica da odlučuju o javnim pitanjima od lokalnog značaja, u skladu sa Ustavom i zakonima, kao i da imaju svoje organe (skupštinu i načelnika) izabrane neposredno od strane lokalnih birača na period od pet godina (članovi 179-180. Ustava). Nadležnosti jedinica lokalne samouprave propisuju se odgovarajućim zakonima, a država im može povjeriti i obavljanje određenih svojih poslova (član 182. Ustava).

Revizija Ustava se vrši na dva načina. Jedan od njih je onaj koji se odnosi na reviziju tačno određenih članova Ustava, koji se mogu mijenjati samo putem referenduma (član 202. stav 1. Ustava, u kom članu su taksativno određeni članovi Ustava koji se mijenjaju samo na referendumu).

Pravo da predlože ovu izmjenu Ustava ima jedna trećina od ukupnog broja parlamentaraca, Vlada ili 200.000 birača. Takav prijedlog potom mora usvojiti Nacionalna skupština dvotrećinskom većinom od ukupnog broja parlamentaraca, nakon čega se prijedlog iznosi na referendum. Ostali članovi Ustava mijenjaju se u Nacionalnoj skupštini, dvotrećinskom većinom od ukupnog broja njenih članova. Pravo predlaganja ustavnih amandmana u ovom slučaju ima jedna četvrtina od ukupnog broja poslanika, Vlada ili 150.000 birača.

Ako u ovom slučaju Nacionalna skupština ne prihvati izmjenu Ustava onda na prijedlog tri petine od ukupnog broja poslanika amandman može biti iznijet na glasanje putem referenduma (član 202. stavovi 2. i 3. Ustava). Međutim, ni u kom slučaju predmet revizije ne mogu biti članovi 1, 2. i 3. Ustava Jermenije (član 203. Ustava).

Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.

Foto naslovna: Uroš Nedeljković/daljine.rs/jermenija-put-u-zemlju-na-balkonu-evrope/Narodni muzej Jermenije
Izvor: www.infomediabalkan.com

Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter