Antigve i Barbuda, zemlja potomaka afričkih robova, se u odbranbenoj sferi oslanja na Britaniju, te vojne baze SAD
Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.
Antigva i Barbuda
Ova država je članica Ujedinjenih nacija od 11. novembra 1981. godine. Radi se o maloj ostrvskoj državi na granici između Karipskog mora i Atlantskog okeana, ukupne površine 442 km2 i čine je tri ostrva: Antigva, Barbuda te stjenovito ostrvce Redonda.
Na snazi je Ustav Antigve i Barbuda iz 1981. godine. S obzirom na to da Antigva i Barbuda pripada državama common law sistema, Ustav je pisan tehnikom tog pravnog podneblja. Izdijeljen je u 10 poglavlja, u okviru kojih se nalaze pojedini odsjeci (sections) koji u nomotehničkom smislu odgovaraju onome što u evropsko-kontinentalnom sistemu prava predstavljaju članovi ustava. Stoga će u nastavku te normativne jedinice Ustava Antigve i Barbuda umjesto odsjecima biti nazivane članovima.
Foto: Wikipedia.org/Zastava Antigva i Barbuda
U prvom poglavlju, članom 1. Ustava Antigva i Barbuda je određena kao unitarna demokratska država. Dakle, njeno državno uređenje je unitarno, dok politički i ustavni sistem odgovara modelu britanske parlamentarne demokratije. To je posljedica činjenice da je Antigva i Barbuda bila britanski kolonijalni posjed od 1632. godine, a nezavisnost je stekla 1981. godine.
Članom 2. propisano je da je Ustav Antigve i Barbuda najviši pravni akt (supreme law) te da stoga, u sukobu između bilo kog zakona, na jednoj, i Ustava na drugoj strani, Ustav ima jaču pravnu snagu.
Foto: Zanimljiva geografija/Jedna od rajskih plaža
Drugo poglavlje Ustava sadrži spisak ljudskih prava i sloboda garantovanih tim ustavom. U članu 3. Ustava je propisano da su to sledeća prava i slobode (nabrajanje koje slijedi pratiće redoslijed prava onako kako je određen Ustavom): pravo na život (koje nije apsolutno pravo, jer je članom 4. Ustava propisano da sud može izreći smrtnu kaznu za krivična djela veleizdaje i ubistva), zatim pravo na slobodu, sigurnost i dostojanstvo ličnosti, pravo svojine, sloboda izražavanja misli koja uključuje i slobodu štampe, sloboda okupljanja i udruživanja, zaštita porodice i privatnosti.
Nakon toga u istom poglavlju slijedi više članova (od 4. do 17) kojima se na prilično detaljan način uređuje svako od navedenih prava i uslovi za njihovo ograničenje. A onda Ustav u članu 18. propisuje institucije i postupak za zaštitu tih prava i sloboda. S tim u vezi Ustav Antigve i Barbuda propisuje u članu 18. da svako lice koje smatra da mu je povrijeđeno neko od tih prava ili da postoji vjerovatnoća da bi moglo doći do njihove povrede, ima pravo da se odgovarajućim pravnim sredstvom obrati Visokom sudu.
Taj sud Ustav ne naziva Visokim sudom Antigve i Barbuda nego samo Visokim sudom. Razlog za to leži u zanimljivoj činjenici koja je rijetkost u svijetu ustavnosti, a odnosi se ne samo na Antigvu i Barbudu kao državu nego i na još neke države iz tog dijela svijeta, kao što su države (takođe članice UN) Sveti Kristofer i Nevis (Saint Kitts and Navis), Dominika, Grenada, Sveta Lucija (Saint Lucia), Sveti Vinsent i Grenadini. Naime, sve ove države su članice Organizacije karipskih država, a ta organizacija ima Vrhovni sud Istočnih Kariba.
O tome nema ni slova u Ustavu Antigve i Barbuda, ali se na osnovu međunarodnog ugovora o osnivanju navedene organizacije država i njenog Vrhovnog suda, podrazumijeva da se, kada u Ustavu Antigve i Barbuda piše Vrhovni sud (Supreme court), odnosno Visoki sud (High Court) i Žalbeni sud (Court of appeal), misli na Vrhovni sud Organizacije karipskih država. To je Vrhovni sud čiji dijelovi (Visoki sud i Žalbeni sud koji je, zanimljivo, putujući sud – itinerant court, što znači da se njegove sudije kreću od države do države članice da bi odlučivali o žalbama na presude) prema članu 18. Ustava Antigve i Barbuda odlučuje u slučajevima propisanim tim članom radi pružanja pravne zaštite ustavnih prava i sloboda. U tom pravcu svako lice mu se može obratiti, a postupak je takav da se zaštita traži od Visokog suda.
Ako taj sud odluči da je došlo do povrede nekog od navedenih prava, može narediti postupanje vlasti radi otklanjanja te povrede. U istom pravcu može mu se obratiti i svaki prvostepeni sud (tzv. magistrate court) u toku postupka pred njim, a mora to učiniti ukoliko stranke u postupku traže da Visoki sud prethodno (prejudicijelno) odluči o spornom pitanju između stranaka, to jest pitanju da li je došlo do povrede nekog od navedenih ustavnih prava. U tom slučaju Visoki sud donosi odluku po kojoj je dužan da postupa prvostepeni sud u nastavku postupka, ukoliko nije bilo žalbe na odluku Visokog suda.
Međutim, ako je izjavljena žalba protiv odluke Visokog suda, o njoj odlučuje već spomenuti Žalbeni sud (Court of appeal) i u tom slučaju prvostepeni sud je dužan da u nastavku postupka slijedi odluku Žalbenog suda pri odlučivanju o spornom pravnom pitanju (član 18. stav 4. Ustava).
Foto: Zanimljiva geografija
Pored toga, članom 119. Ustava Antigve i Barbuda je propisan postupak za zaštitu i svih ostalih odredaba Ustava. To je poseban postupak u odnosu na član 18. Ustava, jer se ovaj potonji član odnosi samo na zaštitu ljudskih prava i sloboda propisanih članovima 3-17. Ustava. Dakle, članom 119. Ustava je propisano da svako lice, koje ima određeni interes i smatra da je došlo do povrede bilo koje druge odredbe Ustava, može da se obrati Visokom sudu, koji onda odlučuje o tome.
Najzad, član 120. Ustava na poseban način daje Visokom sudu i Žalbenom sudu i ustavnosudsku funkciju. Jer, u stavu 1. tog člana je propisano kada se u toku postupka pred nižim sudom pojavi bilo koje pitanje o tumačenju Ustava, taj niži sud može na svoju inicijativu, a mora ako to od njega zatraže stranke u postupku, da sporno pitanje uputi Visokom sudu. Taj sud zatim donosi prejudicijelnu odluku o tome, što znači da poput ustavnog suda tumači Ustav i donosi odluku o spornom pitanju, po kojoj je dalje dužan da postupa nižestepeni sud, osim ukoliko bude izjavljena žalba Žalbenom sudu protiv odluke Visokog suda, u kom slučaju će nižestepeni sud u pogledu spornog ustavnopravnog pitanja postupati prema stavu Žalbenog suda.
Dugotrajni kolonijalni status pod britanskom vlašću ostavili su posljedice i na organizaciju ostalih grana vlasti u ovoj državi. Naime, izvršnu vlast čine generalni guverner, na jednoj, i premijer i Vlada Antigve i Barbuda na drugoj strani. Članom 22. Ustava je propisano da generalnog guvernera imenuje britanski monarh na neodređeno vrijeme, jer Ustav propisuje da (će) guverner „shall hold office during Her Majesty's pleasure“.
Guverner ima značajna ovlašćenja, jer mu Ustav daje pravo da: proglasi vanredno stanje (član 20. Ustava), da imenuje svih 17 članova Senata kao gornjeg doma Parlamenta ove države, da na prijedlog premijera raspusti Parlament (član 60. Ustava), da određuje izborne jedinice ove države na osnovu izvještaja posebne državne Komisije za izborne jedinice i uz prethodno odobrenje donjeg doma Parlamenta, pri čemu odobrenje Parlamenta i odluka guvernera o tim jedinicama ne podliježu kontroli od strane bilo kog suda (član 65. stavovi 4. i 5. Ustava), da daje pomilovanja (član 84. Ustava), da imenuje premijera (lidera stranke koja ima parlamentarnu većinu), kao i da na savjet premijera imenuje ostale ministre.
Foto: Zanimljiva geografija
Vlada funkcioniše prema modelu koji, u suštini, odgovara britanskom Vestminsterskom sistemu. Vlada ima Kabinet (član 70. Ustava) koji je, kako stoji u tom članu, nadležan za generalno usmjeravanje i kontrolu rada Vlade, a čine ga premijer i određeni broj ministara imenovanih od strane generalnog guvernera na savjet premijera.
Parlament ima dva doma, Donji (House of representatives) i Gornji dom - Senat (Senate) koji ima 17 članova (član 28. Ustava). Članovi oba doma imaju mandat od pet godina. Međutim, dok se članovi Donjeg doma biraju na opštim i neposrednim izborima, tajnim glasanjem od strane birača, članove Senata (svih 17 članova) imenuje generalni guverner. Od toga 10 senatora imenuje po savjetu premijera, četiri senatora imenuje po savjetu lidera opozicije, jednog imenuje po svojoj slobodnoj ocjeni iz reda istaknutih ličnosti, jednog senatora imenuje po savjetu lokalne Skupštine Barbuda, a preostalog imenuje iz reda stanovnika Barbuda po savjetu premijera (član 28. Ustava).
Parlament je nadležan za donošenje zakona i promjenu Ustava, ali u tom procesu Senat ima slabiju ustavnu poziciju u odnosu na Donji dom. Naime, iz relevantnih odredaba Ustava (članovi 47. te 53-56. Ustava) proizlazi da Ustav ne traži da se promjena Ustava (koja se usvaja dvotrećinskom većinom u Donjem domu) i donošenje zakona, mora izvršiti saglasnošću oba parlamentarna doma.
Umjesto toga, Ustav u navedenim odredbama u suštini propisuje da se uloga Senata svodi na mogućnost da se taj dom u dva uzastopna navrata ne složi sa ustavnom promjenom, odnosno zakonom usvojenim u Donjem domu. Ukoliko se Senat i po drugi put ne saglasi, tada se promjena Ustava, odnosno usvojeni zakon, podnosi generalnom guverneru radi proglašenja (promulgacije), bez obzira na to što ih je odbio Senat.
S obzirom da se radi o državi veoma maloj u teritorijalnom pogledu, ne čudi što Ustav Antigve i Barbuda u pogledu lokalne vlasti sadrži samo odredbe o Skupštini Barbuda, kao osnovnom organu lokalne vlasti na tom ostrvu (član 123. Ustava), dok se u odbranbenoj sferi Antigva i Barbuda oslanja na Veliku Britaniju te vojne baze SAD na svojoj teritoriji.
Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.
Foto naslovna: Ilustracija/Shutterstock/Panorama Antigve i Barbude/glas-koncila.hr
Izvor: www.infomediabalkan.com
Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter
