Albanija je unitarna parlamentarna republika, koja je član Ujedinjenih nacija od 14. decembra 1955. godine
Infomedia Balkan u više nastavaka objavljuje seriju tekstova prof. dr Milana Blagojevića, koji u kratkim analizama, prikazuju osnove državno-političkog uređenja svake države članice Ujedinjenih nacija. Redoslijed tekstova prati englesku verziju spiska tih država sa portala Ujedinjenih nacija.
Albanija
Republika Albanija je član Ujedinjenih nacija od 14. decembra 1955. godine. Kao što se vidi iz njenog imena, Albanija je po obliku vladavine republika. Po državnom uređenju je unitarna država. Na snazi je Ustav Albanije iz 1998. godine, koji pored preambule ima 18 dijelova, od kojih će ovdje ukratko biti izloženi najvažniji dijelovi.
Prvi dio sadrži osnovna načela ustavnog uređenja. Njime je Albanija određena kao parlamentarna republika i unitarna država (član 1). Kao najviše vrijednosti koje država poštuje i štiti propisane su (član 3. Ustava): nezavisnost države i njen teritorijalni integritet, dostojanstvo čovjeka, njegova prava i slobode, socijalna pravda, ustavni poredak, pluralizam, nacionalni identitet i nasljeđe, međureligijska koegzistencija i koegzistencija i razumijevanje Albanaca prema manjinama.
Članom 7. Ustava propisano je da se organizacija i funkcionisanje državne vlasti temelje na načelu podjele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Ustav garantuje slobodno organizovanje političkih partija, ali zabranjuje (član 9) postojanje partija čiji su programi i aktivnosti zasnovani na totalitarnim metodima, zatim partija koje podstiču ili podržavaju rasnu, vjersku, regionalnu ili etničku mržnju, kao i partija koje koriste nasilje za preuzimanje vlasti ili za uticaj na državnu politiku, te partija tajnog karaktera.
Ustav propisuje odvojenost države od religije i zabranjuje uspostavljanje zvanične religije u Albaniji (član 10), uspostavlja ekonomski sistem zasnovan na tržišnoj ekonomiji, slobodi ekonomskih aktivnosti te privatnoj i javnoj svojini (član 11).
Drugi dio Ustava Albanije sadrži poduži spisak osnovnih ljudskih prava i sloboda. Radi se o: 1. ličnim pravima (pravu na život, slobodu, jednakost pred zakonom, slobodu mišljenja i izražavanja misli, pravu na dom, pravu na pravnu zaštitu svojih ustavnih i zakonskih prava i sloboda – čl. 21 – 44. Ustava); 2. političkim pravima i slobodama (aktivno i pasivno biračko pravo, pravo na političko i svako drugo organizovanje i djelovanje, pravo na mirno okupljanje, pravo na kritiku rada organa vlasti); 3. ekonomska, socijalna i kulturna prava (pravo na rad, pravo na slobodu izbora zanimanja, pravo na sindikalno organizovanje, pravo na štrajk, pravo na socijalnu sigurnost, zaštita djece i majki, pravo na obrazovanje).
Posebna zanimljivost je ono što je propisano članom 59. Ustava Albanije. Naime, stavom 1. tog člana određeni su socijalni ciljevi albanske države, a to su: zaposlenost pod određenim uslovima za sva radno sposobna lica, ostvarivanje prava na dom državljana Albanije, najviši mogući standardi zdravstvene zaštite, obrazovanje sve djece, mladih i nezaposlenih, zaštita i očuvanje zdrave životne sredine i drugi ciljevi.
Međutim, u članu 59. stav 2. Ustava je propisano da se ostvarivanje bilo kojeg od tih ciljeva ne može zahtijevati tužbom pred bilo kojim sudom.
U ovom dijelu Ustav Albanije sadrži i odredbe o ombudsmanu, zaduženom za zaštitu ljudskih prava, sloboda i legitimnih interesa od, kako stoji u Ustavu, „neodgovarajućeg djelovanja ili propuštanja djelovanja organa javne vlasti“. Ombudsmana bira parlament (Skupština) Albanije na period od pet godina, uz mogućnost ponovnog izbora. Iz člana 63. stav 3. Ustava proizlazi da je djelovanje ombudsmana ograničeno na davanje preporuka i predlaganje mjera nadležnim organima, kada ombudsman nađe da je došlo do povrede ljudskih prava i sloboda od strane organa vlasti.
Treći dio Ustava Albanije sadrži odredbe o Skupštini Albanije. Skupština je Ustavom određena kao jednodomni zakonodavni organ, kojeg čini 140 poslanika izabranih na neposrednim izborima, tajnim glasanjem i prema proporcionalnom modelu. U tu svrhu Albanija se dijeli na više izbornih jedinica, na način propisan posebnim zakonom. Mandat poslanika traje četiri godine. Pravo predlaganja zakona imaju Savjet ministara (vlada Albanije), svaki poslanik i 20.000 birača. Izglasani zakon ukazom proglašava predsjednik Republike Albanije u roku od 20 dana od dana kada mu je dostavljen. U tom roku predsjednik može (član 85. Ustava) vratiti zakon parlamentu na ponovno razmatranje, ali ako ga Skupština ponovo usvoji većinom od ukupnog broja svojih poslanika zakon stupa na snagu.
Četvrti dio Ustava posvećen je predsjedniku Albanije. On je određen kao šef države koji izražava jedinstvo naroda. Pravo da bude biran za predsjednika ima državljanin Albanije koji taj status ima po rođenju, koji je navršio 40 godina i ima najmanje 10 godina prebivalište u Albaniji. Bira ga Skupština Albanije na period od pet godina, na prijedlog najmanje 20 poslanika. Prije isteka mandata predsjednik se razrješava sa te funkcije u slučaju ozbiljnog kršenja Ustava ili izvršenja teškog krivičnog djela (član 90. Ustava). Takvu odluku Skupština Albanije donosi dvotrećinskom većinom svih svojih članova, nakon čega se takva odluka dostavlja Ustavnom sudu Albanije. Ukoliko taj sud potvrdi odgovornost predsjednika, on ga razrješava sa te dužnosti. Predsjednik daje pomilovanja u skladu sa zakonom, dodjeljuje odlikovanja, imenuje vršioce najviših vojnih funkcija, na prijedlog premijera imenuje ambasadore Albanije, prima akreditive stranih ambasadora (član 92. Ustava), a u vršenju svojih nadležnosti donosi dekrete.
Peti dio Ustava odnosi se na Savjet ministara (vladu) Albanije, koju čine premijer, zamjenik premijera i ministri. Prema Ustavu, predsjednik Albanije imenuje mandatara za sastav vlade, na prijedlog političke partije ili koalicije koja ima većinu u Skupštini. Imenovani mandatar u roku od 10 dana predstavlja svoj politički program parlamentu, zajedno sa prijedlogom članova vlade, radi dobijanja potvrde u parlamentu (član 97. Ustava). Savjet ministara utvrđuje načela opšte politike države, a u obavljanju svojih funkcija donosi odluke i uputstva (član 100. stav 5. Ustava). U slučaju kada je to neophodno, kao i u slučaju vanrednog stanja, Savjet ministara donosi normativne akte koji imaju snagu zakona. Ti akti sadrže privremene mjere i podnose se odmah Skupštini, a prestaje im važnost ako ne budu potvrđeni od strane Skupštine u roku od 45 dana (član 101. Ustava).
Ove akte vlade treba razlikovati od normativnih akata koje donosi predsjednik Albanije za vrijeme ratnog stanja. Naime, na osnovu člana 176. Ustava predsjednik Albanije na prijedlog Savjeta ministara za vrijeme ratnog stanja može donositi normativne akte koji imaju snagu zakona, a oni trebaju biti potvrđeni od strane Skupštine na njenoj prvoj narednoj sjednici.
Premijer ima pravo da u Skupštini postavi pitanje povjerenja vladi. Ako taj prijedlog podrži manje od polovine ukupnog broja poslanika, premijer ima pravo da u roku od 48 sati zatraži od predsjednika Albanije da raspusti Skupštinu. U tom slučaju predsjednik raspušta Skupštinu u roku od 10 dana (član 104. stav 2. Ustava). S druge strane, i jedna petina poslanika Skupštine može predložiti glasanje o povjerenju vladi. Međutim, u tom slučaju Ustav Albanije propisuje nešto što se u teoriji ustavnog prava naziva konstruktivnim izglasavanjem nepovjerenja. Suština tog ustavnog instrumenta je u tome da jedna petina poslanika može predložiti izglasavanje nepovjerenja vladi samo ako istovremeno predloži kandidata za novog premijera (član 105. Ustava). To u konačnom znači da se ne može izglasati nepovjerenje aktuelnoj vladi, ako istovremeno nije izabran i novi premijer, čime se želi izbjeći olako smjenjivanje vlade i proizvođenje ustavne krize.
Šesti dio Ustava sadrži odredbe o lokalnoj samoupravi. Članom 108. Ustava propisano je da jedinice lokalne samouprave (opštine) putem svojih slobodno izabranih predstavnika obavljaju sve dužnosti lokalne samouprave. Regioni su viši nivo organizovanja lokalne vlasti, koje čine više opština. Država može lokalnim organima povjeriti obavljanje određenih državnih poslova, u kom slučaju im za to mora obezbijediti i odgovarajuća sredstva (član 112. Ustava Albanije).
Ustavni sud Albanije je nadležan za ocjenu usklađenosti zakona sa Ustavom ili ratifikovanim međunarodnim ugovorima, zatim za ocjenu ustavnosti međunarodnih ugovora prije njihove ratifikacije, kao i za ocjenu ustavnosti ostalih normativnih akata. Pored toga, Ustavni sud Albanije ima i apelacionu jurisdikciju, po ustavnim žalbama pravnih subjekata koji tvrde da im je presudom suda povrijeđeno neko njihovo ustavno pravo. Ovu nadležnost Ustavni sud ima nakon što su prethodno iscrpljena sva ostala pravna sredstva.
Redovne sudove u Albaniji čine Vrhovni sud, žalbeni sudovi i prvostepeni sudovi, koji se ustanovljavaju zakonom.
Oružane snage Albanije imaju ustavnu dužnost zaštite teritorijalnog integriteta i suverenosti države. Čine ih kopnene, pomorske i vazdušne snage, a predsjednik Albanije je njihov vrhovni komandant (član 168).
Članom 177. Ustava je propisano da prijedlog (amandman) za promjenu Ustava Albanije može dati najmanje jedna petina poslanika Skupštine, a amandman je usvojen ako je za njega glasala dvotrećinska većina od ukupnog broja poslanika Skupštine Albanije. U tom slučaju jedna petina poslanika može zatražiti da se tako usvojeni amandman iznese na referendum. Pored toga, dvotrećinska većina od ukupnog broja poslanika u Skupštini može zatražiti da se prijedlog amandmana na Ustav iznese na referendum. Amandman usvojen na referendumu ukazom proglašava predsjednik Albanije.
Za Infomedia Balkan
Dr Milan Blagojević, ugledni univerzitetski profesor i doktor pravnih nauka, bivši član Senata Republike Srpske i pravni savjetnik srpskog člana Predsjedništva BiH, sudija Okružnog suda u Banja Luci koji je odbio da primijeni Zakon o privremenoj zabrani raspolaganja državnom imovinom Bosne i Hercegovine, koji je nametnuo visoki predstavnik u BiH, što je prvi takav slučaj u BiH pravosuđu.
Foto naslovna: Ilustracija
Izvor: www.infomediabalkan.com
Pratite portal Infomedia Balkan i na društvenim mrežama: Fejsbuk i Tviter
